Bachconcert door Jan Pieter Karman

Het concert begint met een vrolijk en zelfverzekerd stuk van een nog jonge Bach. Direct aan het begin moet de organist zowel de hoogste toets van het manuaal als de laagste toets van het pedaal [in Bachs tijd] gebruiken: hij beheerst het hele orgel. Na een wervelend, virtuoos voorspel volgt een rustig tussendeel; de slotfuga heeft een statig thema, dat vier keer wordt ingezet. Tegenstemmen maken er een spannend muzikaal verhaal van.

We weten dat Bach onder al zijn composities, religieus of niet, de letters 'S.D.G' schreef. Soli Dei Gloria: ter eer van God alleen. Dit is ook de beginregel van het tweede werk: 'Allein Gott in der Höh' sei Ehr'. 'Cantabile' - zangerig schreef Bach erbij: het is het lied van de engelen in de Kerstnacht. De melodie ligt in de tenor.

Nu volgt een trio-sonate: een driestemmig stuk waarbij de twee bovenstemmen melodie-instrumenten imiteren. Het is in principe een soort kamermuziek. Welke orgelregisters zullen er klinken als het stuk voorgedragen wordt? Fluit, viool, cornet, trompet?

Hierna klinkt, 'Wer nur den lieben Gott lässt walten', waarin de melodie wordt begeleid door twee stemmen. In het begin klinkt de begeleiding klagend; in het tweede deel gaat ze stralen: 'Wie zich te allen tijde, ondanks verdriet en tegenslag, door God laat leiden, kan rekenen op Zijn trouw '. zegt de liedtekst.
Bach gebruikt hier de tekst en de melodie die Johann Neumark een eeuw eerder, rond 1640, gemaakt had - en die heel geliefd was geworden.
Bach stond ook ook open voor nieuw werk van tijdgenoten; hij was nieuwsgierig naar wat componisten in andere landen maakten - Italië, Frankrijk, Engeland.... Het Concerto grosso was in de mode: een 'gesprek' tussen een groot orkest en een kleine groep solisten. Heel goed te 'vertalen' naar de klavieren en het pedaal van het orgel! Zo bewerkte hij het eerste deel van een Concerto in Italiaanse stijl van prins Johann Ernst von Sachsen-Weimar, bij wie hij in dienst was. Het Allegro dat het Concerto in C-groot 'a 2 Clav. e Pedale' vormt, is opgewekt, snel, springerig [ook letterlijk, van het ene klavier naar het andere]. In één woord: sprankelend.

Een liefelijk contrast met het Concerto vormt de bewerking van 'Dies sind die heil'gen zehn Gebot' die daarna gespeeld wordt. 'Geboden' klinkt streng, als een bevel. De compositie heeft inderdaad de hiervoor geëigende canon-vorm: iedere stem die erbij komt, moet de voorgaande stem precies volgen, 'gehoorzaam' zijn. En dat gebeurt ook, maar, in deze bewerking gaat dat in een ontspannen, vriendelijke sfeer, dank zij de elegante tegenstemmen die trouwens zelf ook een canon vormen. Wat anders dan het juiste te doen geeft de mens meer rust?
Overigens eindigt ieder couplet van de liedtekst met de smeekbede: 'kyrieleis', spreektaal voor Kyrie Eleison : 'Heer, erbarm U".

Het slotstuk, Preludium en Fuga in C-groot, sluit hier mooi bij aan. Met zijn 9/8-maat heeft het een licht­voetig, levendig karakter. De fuga heeft ook iets speciaals: heel lang lijkt het een gewone vier-stem­mige fuga die je met twee handen speelt. Maar na allerlei om- en zijwegen komt er dan plotseling een noot in het pedaal, gevolgd door een complete vijfde stem. Wat wil een mens nog meer?